WhatsApp
Қазақстандағы бірыңғай байланыс орталығы:
8 800 080 76 76

Стрестер

Поделиться:
Стрестер

Стресс – қиын жағдайларда адамда пайда болатын психикалық жүктеме жағдайы. Кез келген стресс бейімделу механизмімен байланысты. Адам жаңа жағдайға табысты бейімделуді үйрене алады (сонда стресс жағымды әсер етеді) немесе бейімделу қиын болады, адамды әлсіретеді, өмірінің берекесі кетеді және теріс әсер етеді.

Негізінде стрестер адамға керек. Онсыз адамдар жігерсіз болады. Стресс – қуат көзі, өзіндік шығармашылық. Бірақ бір ереже бар – стреске ұзақ үздіксіз сипат алуға жол бермеу керек. Стресс мезгіл-мезгілдік сипатқа ие болу керек. Уақытында ауысып үйрену керек, сонда өздігінен реттеу механизмдері стресс өзгерткен функцияларды қалыпқа келтіреді. Атақты аустриялық психоаналитик Ганс Селье алғаш стресс ұғымын тұжырымдады: «кез келген қойылған талапқа ағзаның өзіне тән емес жауабы».

Стресс өміріміздің маңызды бөлігі. Адамның психикалық және физикалық денсаулығы үшін ұзаққа созылған созылмалы стрестің қауіп әлеуеті жоғары болып келеді. Ол мекен ететін ортаның үнемі өзгеріп тұратын жағдайларына бейімделуді қиындатады. Селье «жалпы бейімделу синдромының» үш кезеңін бөліп шықты. Олар мыналар:

  • мазасыздық жауабы, ағза жаңа жағдаймен кездесуге дайындалады;

  • қарсы тұру кезеңі, ағза стресс жағдайын жеңу үшін өз ресурстарын қолданады;

  • тоқырау кезеңі, ағзаның қоры тіптен азаяды. Ұзақ стресс жағдайында жұқару жүйкенің тозуына, ал кейде күрделі физиологиялық бұзылуларға әкеледі.

Кәсіби стресс деген де кездеседі. Адамдардың стреске жауап беру тәсілдеріне қарап оларды үш топқа бөлуге болады екен: «қоян стресі», «арсытан стресі» және «өгіз стресі». Біріншісіне стреске сылбыр жауап беретіндер кіреді. Бұл жағдайда адам өзінде бар аз күшті қысқа уақытқа ғана белсенді ете алады. Екіншісінде адам стреске арыстан секілді қызу және белсене жауап береді. Ал үшінші типтегі адамдар ұзақ уақыт және үлкен жүктемемен өгіз сияқты мүмкіндігі жеткенше жұмыс істейді. Әр нақты оқиғада жағдайды талдаған дұрыс. Қайсысы сізге тәуелді, қай сыртқы жағдайларға әсер ете аласыз, ал қайсысына әсер ете алмассыз, ойланыңыз. Қажет жағдайда мақсатыңызды дұрыстаңыз. Осыған қарап үш рөлдің бірін – «қоянды», «арыстанды» немесе «өгізді» таңдаңыз. Психофизиология тұрғысынан стреске белсенді жауап дұрысырақ саналады. Бірақ ұзақ уақыт бойы бар жігер салып, қарқынды жұмыс істегенде күтпеген жерден жүйкенің тозу қатері бар. Адамның стресс жағдайын келесі уақыт аралықтарына бөлуге болады: алдымен «стресалды безгегі» пайда болады, ол кезде болайын деп жатқан оқиға туралы ойлаймыз. Мысалы емтихан жайлы немесе басшылықпен түсінісу. Содан кейін стресс келеді. Содан соң «постстресс» деп аталатын күй келеді.

Психологтар жоғарыда келтірген әр кезеңде стреспен күресудің түрлі әдістерін ұсынады. Алдымен сізді күтетін жағдайды мүмкіндігінше дәл елестету керек: толғандыратын оқиға қайда болмақ, қандай киімде боласыз, не айтасыз, сөйлесетін кісі қандай киімде болады, ол не дейді. Шындығында кей жерлері сіз ойлағандай болмауы мүмкін, бірақ бұл маңызды емес. Нәтижесінде сізде белгісіздік деңгейі төмендейді, соның салдарынан жұмыс істеуге кедергі келтіретін эмоцияның жоғары деңгейі түседі. Өзіңізге ең нашарына дейінгі оқиғалар барысының түрлі нұсқаларын елестетіңіз. Егер оқиғалардың ең нашар өту нұсқасы жүзеге асса не істейтініңізді ойлаңыз. Оқиға басқаша өрбитін болса осыған ұқсатып өз әрекетіңізді жоспарлаңыз. Нәтижесінде артық эмоция тудыруға себепкер болатын белгісіздік деңгейін азайтасыз. Өз мәселеңізді шешкен және өзіңіз бен әрекетіңізді мақтан тұтатын оқиғаны еске түсіріңіз. Өзіңізге айта алатын қошемет сөздердің бәрін жазыңыз. Енді ойланыңыз, егер сіз бұрын ұқсас тапсырманы сәтті шешсеңіз, қазіргі тапсырманы солай сәтті шешетініңізге толық негіз бар. Барлық сәтсіздіктеріңізді жазыңыз және олардың себептерін талдап көріңіз: ресурстардың жетіспеушілігі (солай болса, қандай ресурс), толық жоспарламау және т.б. Анықтаған қателеріңізді болашақта іс-әрекетіңізді жоспарлағанда ескеруге тырысыңыз. Стресті ортада жүретін кезімізде «өзімізді ұстау» мен жанымыздағы кісінің арандатуына бой бермеу қабілетіміздің арқасында іскерлік келіссөз нәтижесі шешілетін кездер болып тұрады.

Өз күйіңізбен жұмыс жасаудың келесі әдістерін ұсынуға болады, біршама жаттыққаннан кейін оларды орындау қиын болмас... Мүмкіндігінше орныңызды ауыстырыңыз; мәселен алдында келіссөздер кезеңі «қызыл кеңірдек даумен» аяқталса, келесі келіссөздерді басқа бөлмеде болмаса «келіссөз бөлмесінің» дизайнын ауыстырған жөн; өз деміңізді бақылаңыз; егер салқынқанды болғыңыз келсе, дем шығаруыңыз дем алудан ұзағырақ болу керек; жаныңыздағы заттарға назар аударыңыз, оларды дем шығарғанда іштей атаңыз, сонда қарама-қарсыдағы кісіге ойыңызды қысқа әрі нұсқа жеткізуге оңай болады; психологтар кейбір темпераменті «қызба» адамдарға қарсыласына жауап бермес бұрын жүзге дейін санауға кеңес береді.

Стресс басталды. Енді оның жағымсыз салдарын азайту үшін қолдан келгенді істеу керек. Болжалатын тәсілдерді екі топқа бөлуге болады. Стрестің эмоциялық құрамымен жұмыс: релаксация, қозғалыс, жаяу жүру, дәмді тамақ, тыныштандыратын шөптер мен майлар қосылған ванна, музыка, аутотренинг, массаж, демалудың тағы бір тәсілі – мидың екі жарты шарын бірдей қосу, оны қолмен және аяқпен кез келген қозғалыс жасап жүзеге асыруға болады; назарды басқа нәрсемен айналысуға аудару – күлкілі фильм, кітап немесе қойылым, хобби. Стрестің когнитивті танымдық құрамымен жұмыс: өмірдің басты мақсаттарын тану, оларды және сізді қынжылтқан оқиғаны әлемдік мәселелер масштабында қарап көріңіз. Мәселенің «атын атау». Стресс – ол бейне, оны жасауға мидың оң жартышары жауап береді және біз өзімізді мазалаған нәрсе жайлы айтқанда, сөйлеуге жауапты сол жартышарға жүк саламыз. Сол уақытта оң жартышар демалады, сондықтан психологтар өз сезімдері туралы жақсы сұқбаттасушыға жан-жақты айтуға кеңес береді; Мәселені әртүрлі шеңберде визуалдау: сізді мазалайтын мәселені ойша қара суретке салып, ойша көше шамы астына қойыңыз. Ал енді қар жауып суретті жауып тастағанды елестетіңіз.

Адаптационный синдром – Бейімделу синдромы

Бейімделу синдромы – күші және ұзақтығы ауқымды қолайсыз әсерлер – стрессорларға адам мен жануарларда пайда болатын бейімделу жауаптарының жиынтығы.

Бейімделу синдромының дамуында үш кезең бар:

  • Мазасыздық кезеңі: бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке созылады. Өзіне екі сатыны қамтиды – шок және шокқа қарсы (соңғысында ағзаның қорғаныш жауаптарын жұмылдыру жүреді).

  • Қарсы тұру кезеңінде ағзаның әртүрлі әсерлерге қарсы тұруы жоғары. Екінші кезең тұрақталуға әкеледі немесе соңғы кезеңге ауысады.

  • Тоқырау кезеңі: қорғаныс жауаптары әлсіреген, ағза мен психика шаршаған кез.

Бейімделу синдромының физиологиялық белгілері де бар: бүйрекүсті безі қыртысының ұлғаюы, айыр без, көкбауыр мен лимфатикалық түйіндердің кішіреюі, ыдырау үдерісінің басымдық алып, зат алмасудың бұзылуы.

Бойыңдағы стресті қалай өлшеуге болады?

Стресті жорудың бір тәсілі оны шегіне жеткен кез келген бір эмоция ретінде елестету. Үрей, ашу, қайғы тіпті қуаныш та стресс тудыруы мүмкін.

Ғалымдар Т. Холмс және Р. Рейх стресс күші мен аурушаңдық арасында байланыстың бар жоқтығын қарастырған. Этикалық түсінікке сәйкес олар зертханаға сыналатындарды шақырып, оларды стресс әсеріне ұшырата алмады. Сондай-ақ бұл шынайы өмірдегі стрестің жұмысын дәл көрсетуге мүмкіндік бере алмас еді.

Сондықтан Холмс пен Рейх өмірлік стрестерді өлшеудің арнайы шкаласын жасап шығарды. Ғалымдар әдетте адамдарда стресс тудыратын және жағдайға бейімделуді талап ететін, өмірде кездесетін 43 оқиғадан тұратын тізім жасады. Бұл тізімді 394 сыналатындарға берді, әр тармақ бойынша оқиға тудыратын стресс дәрежесін бағалауды сұрады.

Кейбір адамдарға өзгелерге қарағанда бейімделу жеңіл болғандықтан, есептің басы ретінде «үйлену» оқиғасы алынды, оған кездейсоқ 50 индексі берілді. Қалған оқиғаларды бағалай отырып, олардың бейімделу тұрғысынан қарағанда неке қиюдан қаншалықты ауыр немесе жеңіл екенін салыстыру қажет болды. Оған бейімделуге көп немесе аз уақыт керек пе?

Бұл зерттеуде бас екпін эмоциялық жауап немесе оқиғаның психологиялық мәніне емес, оқиғаға бейімделуге қойылды. Сынақтан өткендерден мынадай тізім пайда болды:

  • Күйеуінің қайтыс болуы – 100

  • Ажырасу – 73

  • Жеке тұру – 65

  • Түрмеге қамау – 63

  • Отбасы мүшесінің өлімі – 63

  • Ауру немесе жарақат – 53

  • Үйлену – 50

  • Жұмыстан шығару – 47

  • Ерлі-зайыптының татуласуы – 45

  • Зейнетке шығу – 45

  • Отбасы мүшесінің денсаулық жағдайының өзгеруі – 44

  • Жүктілік – 40

  • Сексуалды мәселелер – 39

  • Жаңа отбасы мүшесінің пайда болуы – 39

  • Бизнестегі өзгерістер – 39

  • Қаржылық жағдайдың өзгеруі – 38

  • Жақын достың қайтыс болуы – 37

  • Жұмыс түрінің өзгеруі – 36

  • Ерлі-зайыпты ұрысы санының өзгеруі – 35

  • 10000 $ көп қарыз – 31

  • Кепілхатты сатып алу құқығын жоғалту – 30

  • Қызметтік міндеттердің өзгеруі – 29

  • Ұлы немесе қызы үйден кетіп жатыр – 29

  • Күйеуінің туыстарымен мәселелер – 29

  • Жеке бастың үлкен жетістігі – 28

  • Күйеуі жұмыс істей бастады/ жұмыс істеуді тоқтатты – 26

  • Оқу орнына түсу немесе бітіру – 26

  • Өмір сүру жағдайлардың өзгеруі – 25

  • Жеке әдеттерді қайта қарау – 24

  • Басшылықпен мәселелер – 23

  • Жұмыс тәртібі мен жағдайындағы өзгерістер – 23

  • Тұрғылықты мекенді ауыстыру – 20

  • Оқу орнын ауыстыру – 20

  • Демалу түрін ауыстыру – 19

  • Шіркеуге барудағы өзгерістер – 19

  • Әлеуметтік белсенділіктегі өзгерістер – 18

  • Кемінде 10000 $ сомаға қарыз алу – 17

  • Ұйқы мен сергектік режімінің ауысуы – 16

  • Отбасылық кездесулер мен мейрамдардағы өзгерістер – 15

  • Тамақтануға байланысты әдеттердегі өзгерістер – 15

  • Еңбек демалысы – 13

  • Рождество – 12

  • Ұсақ заңбұзушылық – 11


Как подсчитать свой уровень стресса – Стресс деңгейін қалай есептеуге болады?


Чтобы подсчитать уровень вашего стресса, выберите из списка события, которые произошли с вами в течение последних 12 месяцев и сложите полученные баллы. – Стресс деңгейін есептеу үшін жоғарыдағы тізімнен соңғы 12 айда басыңыздан өткен оқиғаларды таңдаңыз және балдарды қосыңыз.


Чтобы проверить устойчивость или несогласованность оценок, исследователи разделили испытуемых на несколько подгрупп и определили корреляции полученных оценок по каждому пункту. Были сопоставлены результаты, полученные в мужской и женской подгруппах, среди молодых и пожилых, среди испытуемых с высоким социально-экономическим статусом и с низким. Корреляции оказались высокими – и это говорит о том, что данную шкалу можно использовать применительно ко всем людям примерно с равной степенью точности. Стресс и подверженность болезням – Бағалардың тұрақтылығын немесе келіспеушілігін тексеру үшін, зерттеушілер сыналушыларды бірнеше кіші топтарға бөлді және әр тармақ бойынша алынған бағалардың корреляциясын анықтады. Жас пен кәрі, әлеуметтік-экономикалық дәрежесі жоғары және төмен сыналушылар арасында еркек және әйелдердің кіші топтарында алынған нәтижелер салғастырылды. Корреляциялар жоғары болды. Бұл аталған шкаланы бірдей дәлдік дәрежесімен барлық адамдарға қолдануға болатынын білдіреді. Стресс және аурушаңдық


Но начинали свое исследование Холмс и Рейх с целью понять, связан ли сильный уровень стресса с подверженностью заболеваниям. С этой целью они провели еще один эксперимент, в котором принимали участие 2500 членов экипажей морских судов. Выяснилось, что в период шестимесячного плавания у испытуемых с показателями уровня жизненного стресса менее 100 среднее количество заболеваний равнялось 1,4. У тех, чей уровень жизненного стресса находился в пределах от 300 до 400, среднее количество заболеваний было 1,9. А испытуемые с показателями стресса от 500 до 600 – перенесли в среднем 2,1 заболевание. – Холмс пен Рейх зерттеуін күшті стресс деңгейінің аурушаңдықпен байланысын түсіну мақсатында бастаған еді. Осы мақсатпен олар теңіз кемелерінің 2500 экипаж мүшелері қатысқан тағы бір тәжірибені бастады. Алты айлық жүзу аралығында өмірлік стресс деңгейі көрсеткіштері 100-ден аз сыналушылардың орташа аурулар саны 1,4 тең болғаны анықталды. Өмірлік стресс деңгейі 300-ден 400-ге дейінгі аралықта болғандардың орташа аурулар саны 1,9 болды. Ал стресс көрсеткіштері 500-ден 600-ге дейінгі сыналушылар орташа есеппен 2,1 ауруды бастан кешті.


Впрочем, у этого метода впоследствии нашлись и свои критики. В качестве недостатков шкалы измерения стресса называлось отсутствие интерпретации события испытуемыми. Так, например, выход на пенсию для одного человека может означать конец карьеры и социальной жизни, а для другого пенсия может оказаться избавлением от опостылевшей работы. – Дегенмен кейін бұл әдістің сынаушылары да табылды. Стресті өлшеу шкаласының кемшіліктері ретінде сыналушылардың оқиғаны баяндауы болмағаны аталды. Мәселен зейнетке шығу біреулер үшін мансап пен әлеуметтік өмірдің соңы болса, басқалар үшін зеріктірген жұмыстан құтылу болуы мүмкін.


Возврат к списку

Пікіріңізді қалдырыңыз